Hasan Tiro, Rèvolusioner Politék Atjèh
RAKAN, peuëkeuh mantong teuingat teuh lé gata tjaè njoë: ‘Ana lusyen, lusyen ‘Arabi, ‘Arabiyè, ‘Arabi Sumatra, Sumatrani, Sumatra Meurdéhka.’ Njang béasa gata kheun lam uteuën, lam lampôh pineung, lam lampoh geutah, lam lampoh kiroë, ngòn bak bin`eh kruëng.Tapi njan djameuën. Wateè golom ram`e-ram`e tatren nibak gunông, atè beudé-beudé gohlom djikoh meukhan-khan. Atè tabék beundéra mirah putéh mantòng pantang. Tapi djinoë ata njan bandum ka djeuët keu seudjarah, njan pih sang golom na soë tuleh lam buku. Lageè éndatu kheun, “Pat udjeuën han piram, pat prang han reuda”.
Rèvolusi politék di Aceh mulai ngòn peunjata reuntjana peudòng keulai kesultanan Atjèh njang meudèëlat, nakeuh bak 4 Dèsèmber 1976. Meusaweuëb rèvolusi njoë djipeulahékeuh DOM (Daèrah Operasi Militè) le Prèsiden Republik Indônèsia Suharto, bak thôn 1990-an, meuribèë rakjat Atjèh abéh umu gara-gara njan.
Lheuëh Suharto djipeutren lé mahasiswa bak 1998, rèvolusi politék di Aceh djibeudòh keulai leubeh teuga. Angkatan prang njang ikôt Hasan Tiro makén le geulatih. Beureutoh prang meubura-bura lom. Thon 1999, rakjat Atjèh tuntut rèfèrèndum dengan Indônèsia. Hana asè buët njan, saweuëb antara di dalam Atjèh ngon di luwa hana sapuë kheuën. Padahai njan keuh momèn raja lam seudjarah. Adak keuh njoë beudjeuët keu peuingat aneuk bansa uroë singoh.
Thôn 2000 beureutôh prang raja di Atjeh. Angkatan prang njang ikôt Hasan Tiro makén meutamah le lom geulatih. Bak 2003 djipeusah Atjèh lam Darurat Militèr le Presidèn Republik Indônèsia Megawati Sukarno Putri. Prang raja teujadi sampoë 15 Agustus 2005, bak uoë njan teudjadi peristiwa meuseudjarah raja tèkèn djandji damèë di Hèlsinki, Finlandia, antara GAM-RI.
Njan bandum nakeuh bung`ong nibak rèvolusi politék njang geupeugot lé Hasan Tiro. Bandum njan djinoë ka djeuët keu seudjarah. Hasan Tiro, nakeuh ureuëng njang publeuët mata ureuëng Atjèh lam bideuëng meunumat udép politék. Droeneuh njan sidoë rèvolusionir politék di Atjèh njang raja that peungarôh nibak akhé abad 20 M sampoë awai abad 21 M.
Hasan Tiro ureuëng njang fènom`enal, legendaris, djipidjoë ngòn djitjatji, jigaséh ngòn djibeuntji jôh mantong udép neuh atawa atè ka lheuëh neuwoë bak poteuh Allah. Njang dukông ngòn njang lawan sadum le. Droëneuh njan lahé di Tiro, Pidië bak uroë buleuën 25 September 1925 dan neuwoë bak poteuh Allah di Bandar Atjèh Darussalam, bak 3 Juni 2010, had umu 85 thôn. Hasan Tiro ureuëng njang peunjata keulai Atjèh Meurdéhka bak 4 Dèsèmber 1976.
“Bèk na ureuëng njang ék peus`ew`e gata.” –Hasan Tiro
Njan nakeuh seumpeuna nibak Hasan Tiro njang meutuleh lam buku-buku Atjeh di markas-markas geurilja seugolom GAM-RI meudamèë bak 15 Agustus 2005. Atè njan Hasan Tiro béasa geukheun ‘Wali Neugara.’
Lam rika njoë han lôn peutrang riwayat udép Hasan Tiro, njan bah urôsan ahli seujarah, lom pih Hasan Tiro ka lheuëh neutuléh keudroëneuh ladôm riwayat udép neuh lam seunalén ‘Jum Meurdéhka.’ Lam rika njoë, han lôn peugah peukara idèologi politék, tapi teuntang peungarôh Hasan Tiro ròt keunalon tjeureumèn seujarah ngòn asé `eleum`eë njang droeneuh njan meurunoë.
Peungarôh Hasan Tiro lam politék di Atjèh djai that. Sajang, Hasan Tiro tan neukeubah geunantoë njang sadum bakò ngon droëneuh njan. Njan kòn salah droëneh njan, tapi salah ureuëng Atjèh tan geutém meurunoë. Beh panè mungkén geupeutaktèh ban siumu masa.
Jinoë takalon, lam peukara èkonomi, manfa’at le sit djitjok lé ureuëng njang na lam kawan njang beuntji droëneuh nyan, puëkeuh jithè atawa tan. Meunan sit, manfa’at kadang hana djirasa lé ureuëng njang seutot rauëh éndatu. Njan bandum teujadi saweuëb ureuëng njang peudjak hukôm lam nanggroë di Atjèh njoë djinoë han sép `eleum`eë lam meumimpin, bahpih pangkat dum raja-raja, tapi hana peunutôh bak mat gajam nanggroë.
Meunan sit lam peukara peuradaban, seudjarah, golom jipakoë le peumimpin njang ka djipiléh lé rakjat. Meunjoë djinoë, lé peumimpin di Atjèh njang ikôt Hasan Tiro tan gòt geupapah ban ureuëng di lingka geuh lam peumeurintahan, maka peumeurintahan Atjèh keunak jimat lé peureuté meuwòt lam bruëk ruhung, peureuté guda padjôh lhòk, peureuté kamèng kap situëk, njang ate lam meudjuang dilèë hana meumupat dijih pih, mungkén sit seubagoë lawan dilèë.
Titel akademik han puë that tajak peutjaja; njan peudjabat di Atjèh atawa di Indônèsia le njang lulusan akademik, tapi korupsi mantòng na, neugara tan maju, rakjat tan makmu. Peukara njang mustahak peureulè lam buët pimpin rakjat nakeuh akheulak atawa moral, kòn peukara disiplin `eleum`eë lam universitas.
Perguruan tinggi tan jiproduksi peumimpin atawa ureuëng bakò ngòn gòt akheulak, tapi djiproduksi ureuëng tjaròng. Untôk djeuët keu peumimpin, han meumada ngòn tjaròng sagai, tapi beuna iman keu poteuh Allah, beuna gaséh sajang keu rakjat, beuna akheulak.
“Tapiléh keu (ureuëng peunasèhat ngòn njang bantu –red) peumimpin, meusti ureuëng njang keubit taturi, han djeuët soë njang meurumpok bak meuraba-raba lam seupôt.” – Hasan Tiro.
Mungkén, Hasan Tiro geum`oë lam kubu geukalon peukateuën ureuëng geutanjoë aneuk bansa njang mantòng udép djinoe. Bek ilèë keu seudjarah èndatu, meukeu uroë lahé droëneuh njan sang tan lé teuingat teuh lé geutanjoë. Kiban geutanjoë sah tapeudjak buët meunjoë keu po buët tan teuingat teuh. Alah, hôm hai nanggroë nyoë.
Neubri ya Poe teuh Allah, beu ék keuh peumimpin kamoë geupubuë lagèë Hasan Tiro wasiët, bèk na njang ék peus`ew`e peumimpin kamoë. Amin! Kamoë rakjat Atjèh meuharap, ‘ulama beugeudòng bak geunaréh droëgeuh sebagoë waréh nabi bak geupimpin umat, beugeubi nasèhat keu peumpimpin politék. Politék bah buët politisi ngòn dukông ‘ulama, agama bah buët ‘ulama.
Ulama ngòn umara beugeudjak meudjandréng ban masa dilèë saboh djan atè radja diradja mantòng na, atè marwah Atjèh rajek di mata dônja. Ban lam hadih Nabi, “Al-Islamu ka aljasadi wahid.” Ban wasiët éndatu, “Bak duëk bak dòng sapuë pakat, sang sineusab meuadoë-a.”
Sajang Atjèh, wahé peumimpin kamoë neupeuseulamat seudjarah ngon hasé peradaban ngòn budaja Atjèh puë njang mantòng tinggai, atèë ka hana lé han mungken tapeugisa.
Aleuë meunasah geuikat ngòn awé lilén, ata njang ka na beugòt tapapah, leumpah pajah bak tamita laén. []
Thayeb Sulaiman
Aktivis di Pusat Kebudayaan Aceh Turki (PuKAT)
Komentar